Հետհայացք

   Անցավ ևս մեկ տարի: Թեպետ գեղեցիկ թվերով գրվող տարի էր, սակայն այդքան էլ հեշտ չէր: Հակասական զցաղողություններով, վերելքներով ու նաև անկումներով հագեցած տարի: Իմ կյանքի ամենաանբացատրելի տարին կարելի է համարել 2015-ը: Եվ հիմա՝ արդեն տարեմուտին, ամփոփելով անցյալ ժամանակով գրում եմ՝ հույս ունենալով ամենը թողնել անցյալում ու ամեն ինչ սկսել նորից...

  Շատ հարցերում եմ թերացել և չեմ խուսափի բարձրաձայնելուց, նաև սխալվել եմ, հաճախ եղել առավել քան սառը, ինչպես սառույցը, հաճախ հոգումս բորբոքել մի ողջ արև, իսկ այդպիսի ջերմաստիճանային տարբերությունը միանշանակ իրենց հետևանքներն են ունեցել: Անցել եմ շատ դժվարությունների միջով, հաճախ գերագնահատել ու շատ հարցերում թերագնահատել ինքս ինձ, եղել անհանդուրժող, կարեկցանքի փոխարեն՝ անտեսել, իրականն ու արժեքավորը՝ արժեզրկել, վանել լավը, շուրջս վատը կուտակել, եղել անհանդուրժող, ու այս ամենը գիտակցելով, ինքս ինձ հարցրել ու փնտրել պատճառներ: Եվ ի՞նչ եք կարծում, մեղավորներ գտնվե՞լ են: Այո՛, բայց միայն մեկը՝ ես... Վստահ եմ՝ շատերը չեն էլ նկատել, շատերին պարզապես ցույց չեմ տվել այն ամենն, ինչ կատարվել է իմ հոգում՝ այդ ամենը խորը թաքցնելով ժպիտի ներքո ու սա, թերևս, դրական կողմերից մեկն է հավանաբար: Իմ խնդիրները փորձելով ինքս լուծել՝ ավելի ամուր եմ կանգնել, ավելի վճռական ու պայքարի ոգով տոգորվել: Անցնելով ամենի միջով՝ հասել եմ այն գիտակցության, որ կյանքում ցավի ու տառապանքի դեմ կա մեկ միջոց՝ պայքար, պայքարել հանուն...

Պայքարել եմ հանուն լուսավորի, բարու, արդարության, թեպետ ավելի կարծրացած սրտով եմ նայել անարդարություններին, սակայն երբեք թույլ չեմ տվել դրանց տեղ գտնել իմ հոգում: Պայքարն այդ երբեք էլ չի ավարտվի, բայց ցավալի է, որ այդ պայքարի ընթացքում կորցրել եմ շատերին, անտեսել ու անկարող եղել կարևորն ու անկարևորը տարբերակելուց. պարզապես խնդիրներն այնքա՜ն շատ են եղել... Բայց հավատացնում եմ. գիտակցել եմ սխալներս ու հիմա պատրաստ եմ ընդունել դրանք՝ միաժամանակ ներողություն խնդրել: Ներողություն եմ խնդրում, եթե ցավ եմ պատճառել, եթե չեմ հասկացել, եղել եմ անտարբեր, սակայն ոչ մի դեպքում չեմ դրել վերջակետեր, այլ շարունակելի համարելով, դրել բազմակետեր... Միաժամանակ շնորհակալություն եմ հայտնում բոլոր նրանց, ովքեր իմ կողքին են եղել, աջակցել, թիկունք կանգնել...

  Թողնելով ամենն անցյալում մաղթում եմ ինձ և ձեզ խաղաղության, ներդաշնակության, առողջության, բարեկեցության, նորանոր ձեռքբերումների, հաջողություններ և ամենակարևորը երջանկության, ցանկությունների, երազանքների իրականացման տարի... Շնորհավոր Ամանոր և Սուրբ Ծնունդ...

Հույսի նշույլներ

Գիշերն այս այնքան երկար է,

Գիշերն այս այնքան խավար,

Որ կորցնում եմ ինքս ինձ,

Երբ այս մութ գիշերում

Նորից մնում եմ ես մենակ...

Եվ այդ խավար լռության մեջ,

Ինչպես փարոս է առկայծում

Հույսի նշույլը, որ դեռ կգաս...

Ու թե գաս՝ կապացուցեմ.

Սերն անմար է ու անհուն:

Պարզապես պետք է նայել

Սիրո աչքերին թախծոտ

Ու կգտնվեն բառերը բոլոր՝

Ամփոփված սիրո լռությամբ,

Պարզապես հավատալ է պետք

Սիրուն՝ սրտում պարփակված,

Սիրո հրաշքին՝ հոգում թաքնված:

Բայց նորից խավար գիշեր,

Ու նորից անխոս մենություն,

Իսկ աստղերը հեռավոր

Վերադարձիդ հույսի նշույլներ
Վառ ու բյուրավոր...

Иногда

Иногда бывает так,
Что мечты не сбываются,
Может даже не иногда,
А гораздо чаще...

Иногда бывает так,
Что забыть не просто,
Но тебя забывают.
И это им гораздо легче...

И так устроен этот мир:
Жить на нем не так уж просто,
Нужно только быть скромнее,
Но кто сказал, что это легче?

Кажется Жизнь полна грусти,
А счастье за горизонтом...
Просто так бывает тогда,
Когда в сердце нету счастья...

Армен Мхеян

Նորից աշուն, և նորից դու

Ահա և ես, ու նորից դու...
Նորից աշնան պայծառ արև,
Աշնան քամի, դեղնա՜ծ տերև,
Նորից աշուն, ու ես և դու...

Նորից այսպես մի աշունի
Աշնան ոսկու ու արևի հետ,
Ինչպես քամին ու մի տերև
Պատահական հանդիպեցինք...

Նորից եկար դու շողի պես,
Դիպար հոգուն իմ նվաղած,
Հետո նորից հովի նման
Հայացք ձգիր ու հեռացար...

Բայց անգամ մեկ հայացքդ
Այնքա՜ն ջերմ էր ու հարազատ,
Որ բավ էր կյանքս ու աշունը
Գարունի փոխելու համար...

Դու հեռացար հեռո՜ւ-հեռու,
Ու արթնացրիր քեզնից հետո,
Ցավոք, արդեն անցյալ, բայց
Ջերմ ու բարի հիշողություն...

Արմեն Մխեյան 15.11.2013թ

ԿԼԻՄԱՅԻ ՀԱՄԱՄՈԼՈՐԱԿԱՅԻՆ ՓՈՓՈԽՈւԹՅՈւՆԸ ԵՎ ԴՐԱ ԱՂԵՏԱԼԻ ՀԵՏԵՎԱՆՔՆԵՐԸ

Ի՞նչ է կլիմայական փոփոխությունը 

Արկտիկայի սառցապատ հատվածի միջին ջերմաստիճանը 1980-ականներից մինչ օրս բարձրացել է 3°C-ով…

 Քսաներորդ դարի երկրորդ կեսից սկսած, գիտնականների կողմից առաջ քաշվեց այսպես կոչված «գլոբալ տաքացման» վտանգի, դրանում մարդկային գործունեության լուրջ դերի և հնարավոր ծանր հետևանքների մասին հիպոթեզը: Սկզբում,  հատկապես ատոմային ռումբի առաջին փորձարկումներից հետո,  այն հարցին, թե կարո՞ղ է արդյոք մարդկային գործունեության արդյունքում շրջակա միջավայրի աղտոտումը, հատկապես մեծ քանակությամբ աէրոզոլային   տարբեր նյութերի արտանետումը մթնոլորտ և այլն,  նպաստել Երկրի մթնոլորտի ստորին շերտերում այսպես կոչված «ջերմոցային էֆեկտի» և «գլոբալ տաքացման» պրոցեսներին և ինչ չափով, գիտնականների ճնշող մեծամասնությունը դրական պատասխան էին տալիս, ավելին, առաջարկում էին տարբեր մոդելներ բացատրելու համար իրենց այդ պնդումները:  Սակայն, հետագա  գիտական ուսումնասիրությունները ցույց տվեցին, որ Երկիր մոլորակի վրա կլիմայի փոփոխության հարցում մարդկային գործունեության գործոնը թեպետ շոշափելի, բայց այդքան էլ հիմնավորված չէ: Ուսումնասիրությունները ցույց տվեցին նաև, որ Երկրի վրա գլոբալ կլիմայական փոփոխությունները պարբերական բնույթ ունեն, դրանք մոլորակի գեոմագնիսական դաշտի հետ տեղի ունեցող ցիկլիկ, բարդ  պրոցեսների և այդ ընթացքում Երկրի մթնոլորտ ներթափանցող տիեզերական ճառագայթման հոսքի պարբերական, գլոբալ փոփոխությունների արդյունք են: Գիտնականներն այդ եզրահանգմանն են եկել Երկիր մոլորակի գոյության վերջին 100 մլն և ավելի տարիների ընթացքում  նրա մագնիսական (գեոմագնիսական) դաշտի վարքի ուսումնասիրության արդյունքքւմ:  Հիմք դրվեց գիտության նոր`«գեոմագնիսական դաշտի վարիացիաների և բարձր էներգիայի տիեզերական ճառագայթման ազդեցությունը Երկիր մոլորակի վրա կլիմայի փոփոխության ու կյանքի էվոլյուցիայի վրա» և «գեոհնեաբանություն»  ոլորտներին: Այդ իսկ պատճառով առաջ քաշվեց մեկ այլ անվանում` «Կլիմայի համամոլորակային փոփոխություն»:

Այսօր որքան էլ գիտականորեն հիմնավորվում է Երկրի գեոմագնիսկան դաշտի ազդեցությունը և դրա հետևանքով Երկիր մոլորակի վրա  ցիկլիկ կլիմայական փոփոխության անխուսափելությունը, այնուամենայնիվ այս ամենին միանում է նաև մարդկային գործոնը, որը ևս էական վնաս է հասցնում, և մեծ թվով գիտնականների կարծիքով էլ ավելի է արագացնում համամոլորակային կլիմայական փոփոխության ցիկլը: Այս պնդումը վերջին ժամանակներս ևս ենթարկվում է քննադատության: Մի շարք մասնագետներ վստահ են, որ մարդկային գործունեությունը էական վնաս չի կարող հասցնել կամ ազդել Երկրի կլիմայական փոփոխության վրա, սակայն կան փաստեր, որոնք հիմնավորում են մարդկային գործունեության բացասական ազդեցությունը:

Մարդու գործունեությունը որպես կլիմայական համամոլորակային փոփոխության կարևոր տարր

Մարդու գործունեության հետևանքով առաջացող ջերմոցային գազերն արտանետվում են մթնոլորտ: Ածխածնի երկօքսիդն (CO₂) առաջանում է հանածո վառելիքից էներգիա ստանալու ընթացքում և անտառների հատման ու այրման հետևանքով: Մեթանը և ազոտի ենթօքսիդն արտանետվում են գյուղատնտեսական գործունեության, հողօգտագործման մեջ փոփոխությունների հետևանքով և այլ աղբյուրներից: Հալոիդածխաջրածիններ (CFC, HFC, PFC) կոչվող արհեստական միացությունները և այլ երկարակյաց գազեր, ինչպիսին, օրինակ  ծծմբի հեքսաֆտորիդն է (SF₆), ստացվում են արդյունաբերական եղանակով: Ջերմոցային գազերի արտանետումների աճող մակարդակն արդեն հանգեցնում է կլիմայի փոփոխության: Կլանելով ինֆրակարմիր ճառագայթները` ջերմոցային գազերը կլիմայական համակարգում ազդում են էներգետիկ հոսքերի բնական շրջանառության վրա: Դիտարկումները ցույց են տալիս, որ 20-րդ դարի ընթացքում գլոբալ ջերմաստիճանը բարձրացել է մոտ 0,74°C: Առկա են նոր և առավել համոզիչ փաստեր, որոնք վկայում են, որ վերջին 50 տարվա ընթացքում դիտարկվող տաքացումը մարդու գործունեության արդյունք է: Ըստ կանխատեսումների նման արագությամբ փոփոխության հետևանքով մինչև 2100թ. Երկիր մոլորակի միջին ջերմաստիճանը կբարձրանա 1,4-5,8^OC: Այս փոփոխությունը մեր մոլորակի վրա կլինի, գոնե վերջին 10 հազար տարվա ընթացքում, դիտարկված կլիմայի փոփոխություններից ամենաընդգրկունը: Այս կանխատեսումը հիմնվում է արտանետումների հետագա աճի հիմնական շարժիչ ուժերի (բնակչության աճ և տեխնոլոգիական փոփոխություններ) մասին եղած մի շարք ենթադրությունների վրա, սակայն այն հաշվի չի առնում արտանետումների կրճատմանն ուղղված ջանքերը, որոնք ձեռնարկվում են որպես արձագանք կլիմայի փոփոխության հիմնահարցի: Սակայն անգամ այդ դեպքում կլիմայի փոփոխության մասշտաբները և ազդեցության չափերը, մասնավորապես տարածաշրջանային մակարդակով, խիստ անորոշ են: Օվկիանոսային ջրերի առավել ուշ սառչելու (կասեցման) հատկության շնորհիվ ջերմոցային գազերի արտանետումներից օվկիանոսների վերին շերտի ջերմաստիճանն անմիջապես չի փոփոխվի, այդ պատճառով մթնոլորտում ջերմոցային գազերի խտությունը կայունանալուց հետո  դեռևս մի քանի տասնամյակ  կլիման կշարունակի փոփոխվել:

1970-2004թթ. մթնոլորտ արտանետված ջերմոցային գազերի ծավալը աճել է շուրջ 70%-ով:

Կլիմայի փոփոխության մասին ՄԱԿ-ի շրջանակային կոնվենցիայի հիման վրա կառուցվում են գլոբալ կլիմայական փոփոխության դեմ մղվող պայքարի աշխատանքները: Բաց լինելով ստորագրման համար 1992 թվականից` Ռիոյի համաշխարհային վեհաժողովում, նրա վերջնական նպատակն է` ջերմոցային գազերի խտությունը մթնոլորտում կայունացնել և հասցնել այն մակարդակի, որը կբացառի կլիմայական համակարգի վրա մարդու ներգործությունը: Այս մակարդակին պետք է հասնել այնպիսի ժամանակահատվածում, որպեսզի հնարավոր լինի, որ էկոհամակարգերը բնական ճանապարհով հարմարվեն կլիմայի փոփոխությանը, հուսալով, որ պարենի արտադրությունը չի վտանգվի, և տնտեսական զարգացումը կշարունակվի կայուն ձևով:

Ամենախոցելին Էկոլոգիական և սոցիալ-տնտեսական այն համակարգերն են, որոնք կլիմայի փոփոխության նկատմամբ առավել զգայուն են և քիչ հարմարվող: Զգայունությունն` այն աստիճանն է, որով համակարգը կարող է արձագանքել կլիմայի տվյալ փոփոխությանը. այն չափվում է, օրինակ, թե էկոհամակարգի բաղադրիչները, կառուցվածքը և գործունեությունը ինչպես կարձագանքեն ջերմաստիճանի տվյալ չափի բարձրացմանը: Հարմարվողականությունն այն աստիճանն է, որով համակարգերը կարող են փոփոխվել` ի պատասխան արդեն փոփոխված կամ սպասվող պայմանների: 

Մարդկության գործունեության  «արդյունքը»  և սպառնացող վտանգներ

2015թ մթնոլորտում ածխաթթու գազի պարունակությունը հասել է ռեկորդային ցուցանիշի: Նման ցուցանիշ մլորակում եղել 4-5 մլն տարի առաջ, նախքան սառցե դարաշրջանը…

Թեպետ այսօր կան որոշ գիտնականներ, ովքեր պնդում են, որ էկոլոգիական նպատակներով և գլոբալ տաքացման դեմ կանխարգելիչ աշխատանքների համար ծախսվող միլիարդավոր դոլարները անտեղի են և միայն որոշ անհատների են ձեռնտու, այնուամենայնիվ, հստակ կարելի է նկատել` արդյունաբերական դարաշրջան թևակոխումից հետո, մարդկությունն արդեն կարողացել է իր` կյանքի անհրաժեշտ բաղադրիչներ պարգևած մոլորակին հասցնել անդառնալի վնաս: Սկսած օրական արտահանվող միլիոնավոր տոննաների հասնող ընդերքի բնական պաշարները, դրանց ոչ ռացիոնալ օգտագործումը, բնական մեկ նյութի վերափոխումը մեկով, որի արդյունքում քայքայվում, վնասվում կամ անպիտան են դառնում շրջապատող ամեն ինչ: Երկիր մոլորակի արդեն բազմաթիվ հատվածներում կարելի է տեսնել մարկային գործունեության հետևանքով մեր մոլորակին հասցված վերքերը, որոնք ոչ միայն չեն լավանում, այլև տարեցտարի ավելի մեծ մակերես են սկսկում զբաղեցնել: Հազարավոր հեկտարներով անտառահատված տարածքներ, բաց ու փաք հանքավայրեր, թունավոր նյութերով հագեցած պոչամբարներ, մթնոլորտ արտանետվող բազում վնասակար նյութեր և այլն: Այս ամենը էապես փոխում են մեր մոլորակի դեմքը և բնականաբար բացասական ազդում նաև հենց մարդկանց վրա: Մոլորակը, որպես կենդանի օրգանիզմ, այլևս չի կարողանում բնականորեն վերականգնվել, արդյունքում նման տեմպերով շարունակելը ադեն իսկ գուժում է մարդկության բնօրրանի ոչնչացման մասին, ոչնչացում, որն իրականացվում  է մարդու ձեռքով:

Փորձենք նշել հնարավոր այն վտանգները, որոնք կարող են անդառնալի հետևանքներ թողնել մեր մոլորակի համար: Աշխարհի բնակչության հսկայական մասը կենտրոնացած է համաշխարհարյաին օվկանոսի ջերից առնվազն 60մ հեռավորության վրա: Գլոբալ կլիմայական փոփոխությունների արդյունքում կանխատեսվում է համաշխարհային օվկանոսի ջրերի բարձրացում: Արդյունքում բնակչության համար առավել նպաստավոր և հարմարավետ տարածքներն անմիջականորեն վտանգի են ենթարկվում: Արդեն այսօր կան տարածաշրջաններ, որոնք ջրածածկույթից պաշտպանելու համար կառուցվում են պատնեշներ:

Վերջին տասնյամակում ջերմաստիճանի տարեցտարի բարձրացում է նկատվել: Նախորդ 2014 թվականը եղել է ռեկորդային տաք տարի կլիմայական ուսումնասիրությունների ողջ ժամանակահատվածում:

Համաշխարհային օվկանիոսի ջրերի տաքացման հետևանքով վտանգված է ողջ էկոհամակարգը: Գիտնակաների հաշվարկներով մի քանի տասնյակ կենդանատեսակներ իսպառ կարող են ոչնչանալ, եթե մոլորակի միջին ջերմաստիճանը նույն արագությամբ փոխվի անգամ 1° C-ով: Վերջին մեկ դարում  երկրագնդի միջին ջերմաստիճանն հասցրել է ջերմանալ 0.74° C-ով, իդեպ 0.18° C-ով միայն վերջին քսանամյակում:  Ջերմային էֆեկտի մեծացումը երկրագնդի որոշ հատվածներում հատկապես խիտ բնակեցված բնակավայերի համար ունենում է աղետալի հետևանքներ` տարերային աղետներ, ջերմաստիճանի տատանումների մեծացում, եղանակային անոմալիաներ և այլն:

Հյուսիսային սառուցյալ օվկանոսի և Գրենլանդիայի սառցաշերտը վերջին հարյուրամյակում կտրուկ տեմպով կրճատվում է: Մոտավոր հաշվարկներով աշխարհի ամենամեծ կղզին մինչև 2100 թվականը կարող է ամբողջովին ձերբազատվել սարցաշերտից, որն իր հերթին ևս օվկիանոսի մակարդակի բարձրացմանը կհանգեցնի, ինչպես նաև այդ դեպքում կմեծանա արևային էներգիայից ջերմացող ցամաքային մակերեսը:

Ջերմաստիճանը որոշ տարածաշրջաններում կարող է անբերանպաստ դառնալ բակչության համար: Ի դեպ, եթե խոսվում է միայն ջերմաստիճանի բարձրացման մասին, ապա պետք նշել նաև, որ մոլորակի մի շարք հատվածներում այն կարող խիստ նվազել: Հատկապես բարձրալեռնային գոտիներում սառցաշերտերի մեծացում կարող  է նկատվել: Որոշ հատվածներ կարող են ավելի խիստ չորային դառնալ: Հյուսիսային բևեռի սառցաշերտի փոքրացումը սիբիրում և սառցապատ հատվածներում կարող է էլ ավելի հսկայական վնաս հասցնել ողջ մարդկությանը: Այստեղ սարցաշերտի տակ կուտակված մեթանը և այլ պայթունավտանգ գազեր կարող են ընդհուպ մոտենալ երկրի մակերևույթին, անգամ մղվել մթնոլորտ, որի արդյունքում առանց այդ էլ թունավոր արտանետումներից հագեցած մթնոլորտը էլ ավելի կարող է աղտոտվել:

Առոջապահության համաշխարհային կազմակերպության անցկացրած ուսումանսիրությունների գնահատակներն ավելի մտահոգիչ են բնակչության կյանքի և գործունեության առումով և նշում են ժողովրդագրական մի շարք խնդիրների առաջացումը: 

Գծապատկերում ներկայացված է ժողովրդագրական խնդիրների կապը արտադրության և ռեսուրսների միջև:

Ըստ հաշվարկված տվյալների երկրագնդի անապատային գոտու մեծացումն անխուսափելի է: Խմելու ջրի պաշարաների նվազումը նույնպես: Վերջինս կարող է հանգնեցնել բազմաթիվ համաճարակների տարածմանը: Ջերմաստիճանային կտրուկ տատանումները բացասական կազդեն միլիոնավոր մարդկանց առողջության վրա: Հատկապես սիրտ-անոթային հիվանդությունների սրում է դիտվում, իսկ մահացության թիվը կարող է կրկնապատվել, անգամ եռապատկվել: Արտադրության հետևանքով ռեսուրսների անարդյունավետ օգտագործումը, շրջակա միջավայրի աղտոտումը կհանգեցնեն հողի, ջրի աղտոտմանն ու անպիտան դառնալուն:

Օզոնային շերտի խիստ վնասումը ևս իր բացասական հետևանքները կարող է ունենալ: Այսօր մոլորակի որոշ տարածաշրջաններում օզոնային շերտը խիստ վնասված է և Արևի ուլտրամանուշակագույն ճառագայթներն ընդհուպ հասնում են Երկրի մակերևույթ: Ըստ Առողջապահության համաշխարհային կազմակերպության տվյալների` դրա հետևանքով կարող է կտրուկ աճել մաշկային հիվանդություններով մարդկանց թիվը:

Ամփոփում կամ անհրաժեշտ քայլեր

Երկիր մոլորակը, որպես կենդանի օրգանիզմ և փոխկապակցված համակարգ, մեկ ամբողջություն է: Ցանկացած փոփոխություն կարող է հանգեցնել և առաջ բերել բազմաթիվ այլ խնդիրներ: Խոսելով համամոլորակային կլիմայական փոփոխությունների մասին պետք է նշել, նաև, որ Հայաստանը ևս չի կարող զերծ մնալ այս խնդիրներից: Մոտակա մեկ տասնյամյակում որոշ մասնագետների կանխատեսումենրի համաձայն միայն Հայաստանի Հանրապետությունում ջերմաստիճանը կբարձրանա 2-3 աստիճանով: 10-15 տոկոսով կնվազեն մթնոլորտային տեղումները, որն էլ իր հերթին կբերի կիսաանապատային և անապատային գոտու ավելի քան 30 տոկոս մեծացման: Առանց այդ էլ այսօր ադեն նկատելի է Արարատյան հարթվայրում արտեզյան ջրային պաշարների խիստ նվազում: Սա միայն գնահատականներ են Հայաստանի համար, սակայն պատկերը համամոլորակային է: Մարդկությունը պետք է հստակ հետևի ՄԱԿ-ի և այլ միջազգային կառույցների կողմից հաստատված ծրագրերի պահանջներին, հնարավորինս կրճատի ռեսուրների ոչ ռացիոնալ օգտագործումը կամ անցնի էկոլոգիապես առավել մաքուր ռեսուրսների օգտագործմանը` այդ կերպ նվազեցնելով մթնոլորտ արտանետվող վնասակար նյութերի թիվը: Հասկանալի է, որ Երկիր մոլորակի գլոբալ կլիմայական փոփոխությունները որքան էլ կապված լինեն ցիկլիկ պարբերաշրջանի հետ, այնուամեմայնիվ մարդկային գործոնի հետևանքով այդ ցիկլի արագացում է նկատվում: Շատ գիտնականներ արդեն անշրջելի են համարում  այն գործընթացները, որ սկսվել են 20-րդ դարի կեսից, բայց այնումենայնիվ դեռ կա հնարավորություն առավել նվազեցնել բոլոր այն վտանգները, որոնք կախված են ներկայիս մարդկության գլխին, առավել ևս հետագա սերունդների:

«Երբ խոսքեր չկան ասելու» բլոգն արդեն 4 տարեկան է

  Այսօր իմ բլոգը դարձավ ուղիղ 4 տարեկան: Դեռ հեռավոր 2011 թվականին հենց այս օրը «Ժպտա» բանաստեղծության հրապարակմամբ ու իմ անձնական բլոգով ներկայացա հանրությանը: Այս գրառմամբ կփորձեմ ամփոփել անցած 4 տարիների ընթացքում իմ բոլոգում տեղ գտած գրական և ամենաշատ էջադիտումներ ունեցող ստեղծագործությունների տասնյակը...

Աֆորիզմների էջն ամենաշատ դիտումներ ունեցող էջն է՝ 15173,
«Աշնան անձրևի հետ արցունքի մի կաթիլ» պատմվածքը երկրորդն է՝ 11966,
«Անցյալի մեկ գարուն» պատմվածքը երրորդ տեղում է՝ 3821 էջադիտում,
«Աշուն է ոսկի» չափածոն չորրորդ հորիզոնականում է՝ 2381,
«Սեր» ստեղծագործությունը հինգերորդն է՝ 2171,
«Աշնան գույներն իմ հոգում» գրառումը վեցերորդն է՝ 2144,
«Վերջին բաբախյունը» պատմվածքը յոթերորդն է՝ 2019 էջադիտում,
Արքայադուստր Դիանայի մասին էսսեն ութերորդն է՝ 2008,
«Արթնացրու, երբ բացվի լույսը» պատմվածքը, որն այս պահին իմ վերջին ստեղծագործությունն է, հայտնվել է ամենաշատ էջադիտումների տասնյակի իններորդ հորիզոնականում՝ 1537 էջադիտում,
«Ժամանակից մեկ ակնթարթ առաջ» միստիկ պատմվածքն էլ եզրափակում է տասնյակը 1043 էջադիտումով:
  Ուզում եմ խորին շնորհակալությունս հայտնել բոլոր ընկերներիս, նրանց, ովքեր անշահախնդրորեն աջակցել են ստեղծագործությունների խմբագրման, սրբագրման աշխատաքներին, հատկապես Արամ Հովակիմյանին և Կարեն Սարգսյանին: Շնորհակալություն բլոգիս բոլոր ընթերցողներին ովքեր անհամբերությամբ սպասում են նոր գրառումներին և ստեղծագործությունների հրապարակվելուն: Շնորհակալ եմ:

Սերը քո անունով կոչեցի

Քեզ այնպես սիրեցի,
Որ սերը քո անունով կոչեցի,
Սիրուն քո կերպարը տվեցի`
Քո հայացքը, քո աչքերը, քո ժպիտը...
Ա՜խ, ինչ իմանայի ես` հիմարս,
Որ դու հեռանալու ես այնպես արագ, 
Ինչպես հայտնվել էիր,
Ու քեզանից հետո կերպարդ ես թողնելու
Իմ հոգում` Սեր անվամբ...
Ինչպես սխալվեցի, 
Երբ սիրուն քո անունը տվեցի,
Ա՜խ, ինչո՞ւ ես քեզ այնպես սիրեցի,
Որ էլ ոչ մեկին այդպես սիրել
Ես էլ չեմ կարողանա,
Եվ Քեզ հետ եմ համեմատելու
Իմ հաջորդ սերերը բոլոր...

Արմեն Մխեյան

Գարունը պատկերներով...

Ծառերը ծաղիկ են հագել, գարուն է հիմա...

Ծառերը ծաղիկ են հագել, գարուն է հիմա...
Միայն հոգիս` անարև դարձած,
Անծաղիկ, անգույն տխրել է այնպես,
Ասես աշխարհի գույները կորել են իսպառ...
Կրկին գարուն է` ծաղկունքով պատված,
Բայց հոգումս ամպեր են կուտակված:
Հոգիս նորեն ուզում եմ գարունով լցնել,
Հոգուս գարունը կրկին ետ բերել,
Բայց ավա՜ղ, այնտեղ` ուր դու ես հիմա,
Հեռու է, անհաս ու անճամփա,
Բայց դրսի գարունը ինձ թևեր կտա...
Ու գուցե հաջողվի  հասնել մի օր,
Նրան` հոգուս գարունը գողացած
Եվ ինձնից միշտ հեռու փախչող մեկին...
Գարունս ետ բեր, հոգուս գարունը գողացված: