Վերջին բաբախյունը

Հեղ. Արմեն Մխեյան

Խմբ. Ա Հովակիմյան

    «Այս աշխարհը կա միայն այն պատճառով, որ մենք կանք այս աշխարհում, իսկ առանց մեզ այն կմնա միայն ուրիշների համար»: Վահրամը չէր էլ հիշում` որտե՛ղ էր կարդացել այս բառերը, բայց դրանք արդեն մի քանի օր գլխից դուրս չէին գալիս: Վառեց ծխախոտն ու մոտեցավ պատուհանին: Գլուխն էլի պտտվեց: Բացեց պատուհանը, ու թարմ օդը փողոցային աղմուկի հետ խուժեց աշխատասենյակ:

    Դուռը թակեցին: Երբ շրջվեց, գործավարուհին արդեն բացել էր դուռը:

    -Պարոն Տիգրանյան, այն թղթերն են, որ պահանջել էիք:

    -Դիր սեղանին, լա՞վ,- ծուխն արտաշնչելով` խոսեց Վահրամը:

    Գործավարուհին թղթապանակը դրեց սեղանին:

    -Սուրճ կուզե՞ք:

    -Ո՛չ, շնորհակալություն:

    Օրիորդն էլ հարց չտվեց` հասկանալով, որ տնօրենին ոչինչ հարկավոր չէ, շրջվեց դեպի դուռը:

    -Անի՛, - կանչեց Վահրամը:

    Անին շրջվեց.

    -Այո՞:

    -Շնորհակալ եմ...

 Անին մի փոքր զարմացավ: Առաջին անգամ էր, որ իրեն բարձրաձայն շնորհակալություն էր հայտնում: Վահրամը բավականին զուսպ էր բառերն արտասանելիս: Անգամ շնորհակալություն հայտնելը միայն գլխի մեկ շարժումով էր արտահայտում: Անիի դեմքին փոքրիկ ժպիտ խաղաց:

    -Խնդրեմ...

    Հազիվ էր Անին փակել աշխատասենյակի դուռը, լսվեց բջջայինի ձայնը:

    -Հա, հայրիկ:

    -Ո՞նց ես զգում քեզ:

    -Լավ եմ, - ժպտաց Վահրամը:

    -Ես ուզում եմ գալ քեզ հետ այսօր…

  -Գալիս ես ի՞նչ անես. միայն պետք է մտնեմ ու պատասխանները վերցնեմ, ուրիշ անելիք չկա, - ընդհատեց Վահրամը, - ամեն ինչ լավ կլինի: Համ էլ մայրիկին ասա այսօր ուզում եմ հյուր գալ:

    -Ես էլ աշխատանքից այսօր շուտ դուրս եկա, ասացի մենակ չգնաս: Արփիի հե՞տ ես գալու:

    -Չէ, ես մենակ կգամ: Արփին նորից նեղացել է ու այս անգամ շատ լուրջ կարծես: Երեք օր է` չի պատասխանում զանգերիս:

   - Բան չկա, կանայք այդպիսին են: Մայրիկդ էլ այդպես վարվում, հենց ուզում էր որ կարոտեի:

    Վահրամը լսեց հոր ծիծաղը, ապա նայեց ժամացույցին, որ ցույց էր տալիս 17:14:

    -Կգամ ավելի մանրամասն կպատմես, - ծիծաղով շարունակեց Վահրամը, - մայրիկին կասես ամենահամով ուտեստները պատրաստի:

    -Եղավ, դե սպասում ենք:

    Վահրամն անջատեց հեռախոսն ու խորը հոգոց հանեց, ապա բացեց դուռը` կանչելով Անիին:

    Երբ Անինին եկավ, Վահրամն արդեն սեղանի մոտ էր, ու թղթապանակները դնում էր դարակը:

    -Թղթերը վաղը կնայեմ: Այսօր պետք է շուտ գնամ, դու էլ կարող ես այսօր շուտ գնալ: 

    Հետո մի քանի հանձնարարական տալով՝ վեր կացավ, վերցրեց կոստյումն ու դուրս եկավ: Վերելակում գլուխն էլի պտտվեց: Մի պահ թվաց` ոչինչ չի տեսնում: Երբ նստեց մեքենան, գլուխն առավ ափերի մեջ: Մի բան այն չէր. ամեն ինչ ավելի լուրջ էր, քան պատկերացնում է:

***

    -Երիտասա՛րդ, կարո՞ղ եմ օգնել:

  -Բժիշկ Սեդրակյանը տեղո՞ւմ է: Եկել եմ հետազոտության արդյունքների ետևից, բայց ուզում էի անձամբ հանդիպել:

    -Իհարկե, հիմա նա կգա: Կասե՞ք Ձեր անունը:

    -Վահրամ Տիգրանյան:

    Փնտրտուքը երկար չտևեց: 

    -Կխնդրեի նստեք, մինչև բժիշկը գա,- քիչ հետո առաջարկեց բուժքույրը:

    -Շնորհակալ եմ:

  Միջանցքում ոչ ոք չմնաց, բուժքույրը հեռացավ` հավանաբար, բժշկին տեղյակ պահելու համար: Վահրամի ուշադիր հայացքից չվրիպեց բուժքրոջ շփոթմունքը:
   Գրպանից հանեց բջջայինն ու սեղմեց զանգի կոճակը: Հեռախոսի էկրանին հայտնվեց Արփի անունը: Նորից անհասանելի: Այդպես էր արդեն երեք օր շարունակ: Նա չնկատեց` ինչպես բժիշկը մոտեցավ:

    -Բարև: Ես քեզ մենակ չէի սպասում, անկեղծ ասած: Կարող ենք ինձ մոտ անցնել:

  -Բարև ձեզ, - շփոթվեց Վահրամը, - չեմ ուզում անհանգստացնել ինձ հարազատ մարդկանց, - ժպտալով շարունակեց:

    Սեդրակյանը ձեռքը մեկնեց արդեն ոտքի կանգնած երիտասարդին:

    - Իսկապես, որ մեծ սիրտ ունես,- փորձեց կատակել բժիշկը:

    Վահրամի դեմքին նորից ժպիտ հայտնվեց:

    -Ներս գնանք:

    Երբ ներս մտան Վահրամի ականջին հասավ կնոջ ձայն:

    -… Այնքան երիտասարդ է:

  Սենյակում  երկու բուժքույրերն էին, որ տեսնելով ներս մտնողներին` սենյակից դուրս եկան:

    -Ինչպե՞ս ես քեզ զգում այսօր, - հարցրեց բժիշկը, երբ նստեցին: 

    -Գրեթե ոչինչ չի փոխվել՝ նույն թուլությունն ու գլխապտույտները:

  -Պարզ է, - գլուխը կախեց բժիշկը՝ ձևացնելով թե կարդում է բժշկական հետազոտության արդյունքները, որը կարդացել էր արդեն մի քանի անգամ:

    -Հասկանալի է... Անկեղծ ասած ես կուզեի նաև քո մտերիմներից մեկի հետ զրուցել:

   -Հարկավոր չէ,  բժիշկ: Հասկանում ու զգում եմ, որ ամեն ինչ ավելի լուրջ է, քան կարելի է պատկերացնել: Ասեք ինչպես կա:

   -Լավ, բայց  ինձ համար  ևս շատ դժվար է ասել քեզ... Չգիտեմ` ի՛նչն է պատճառը, - բժիշկն ակնհայտորեն հուզվեց:

    Մի պահ լռություն տիրեց: Վահրամը չէր նայում բժշկի կողմը: Նրան ամեն ինչ պարզ դարձավ: Իր վիճակն ավելի քան ծանր է: Վերջապես խախտեց լռությունը.

     -Որքա՞ն ժամանակ ունեմ:

   -Հաստատ չեմ կարող ասել, դեռ երիտասարդ ես, և օրգանիզմը կարող է պայքարել, ուղղակի ամեն ինչ շատ արագ է զարգացել:

Բժիշկը թղթերը մեկնեց Վահրամին: Նա մի քանի րոպե լուռ կարդում էր ու նայում տոմոգրաֆիայի արդյունքները:

    -Գլխուղեղի այդ հատվածում վիրահատական միջամտությունն անհնար է, որքան թույլ են տալիս իմ գիտելիքները հասկանալ:

    -Այն բավական արագ է աճում, իսկ աճը մեծացնում է ներգանգուղեղային ճնշումը: Խնդիրն այն է, որ ցանկացած պահի կարող են վնասվել անոթներն ու այդ ժամա...

    - Մահն ակնթարթորեն կլինի, - շարունակեց Վահրամը:

    -Ո՛չ, այդպես մի ասա, եթե կա մեկ հույսի նշույլ անգամ, պետք է հավատալ դրան:

    Վահրամը նայեց ուղիղ բժշկի աչքերի մեջ:

    -Այդ հույսի նշույլը իմ պարագայում միայն կյանքիս տանջալից րոպեներն է շատացնելու:

  -Տղաս, դեռ երիտասարդ ես, գուցե ամեն ինչ այլ կերպ լինի. պետք է փորձել ամեն դեպքում...

 -Ես կարծում եմ եթե վիճակված է մեռնել, ուրեմն մահը պետք է ընդունել արժանապատվորեն: Այսպես թե այնպես, մեռնելու ես մի օր:

  -Վահրամ, որդիս, ամեն դեպքում լսիր իմ խորհուրդը, այսօր շատերը բուժվում են, և դեռ հույս կա...

  -Ես գիտեմ, բայց նրանք գուցե հավատում էին, որ կապաքինվեն, ու իրենց հավատը օգնում է, բայց ես չեմ հավատում: 

  Վահրամը վեր կացավ:

  -Կարծում եմ, դեռ կհանդիպենք, երբ սկսվեն ավելի ուժեղ ցավեր, ստիպված կլինեմ նորից դիմել ձեզ...

  -Ես առաջարկում եմ մտածել բուժում սկսելու մասին, և գուցե նաև վիրահատության:

  Վահրամի դեմքին տխուր ժպիտ երևաց:

  -Կմտածեմ:

***

  Վահրամը նորից հեռախոսը ձեռքն առավ ու կրկին նույն համարը հավաքեց: Նույն ազդանշանը՝ հեռախոսն անջատված է: Ոչինչ չէր նյարդայնացնում` բացի նրանից որ սպասում էր, իսկ հիմա էլ ավելի մեծ սպասում կար՝ սպասում մահվանը: Ծնողներին ոչինչ չասաց: Ամբողջ երեկո փորձում էր զվարթ տրամադրությամբ լինել ու շարունակ կրկնում էր, թե որքան շատ է սիրում իր ծնողներին: 

   «Հայրս պինդ մարդ է կդիմանա, բայց մայրս: Մայրի՜կ, եթե միայն իմանայիր` ինչպես է սիրտս ճմլվում. մա՛յր իմ, ներիր, որ ցավեցնելու եմ, ների՛ր»...

   Զգաց` ինչպես աչքերը թացացան:

  Բնակարանը մութ էր ու ցուրտ: Ասես  մահը արդեն այստեղ էր: Վահրամը միացրեց բոլոր լույսերն ու պառկեց: Ցավերն արդեն զգալ էին տալիս, բայց սրա դեմ ևս գտել էր միջոց: Ցավազրկող հաբերից բացի` ներարկիչներ ևս կային ձեռքի տակ, ցավերն սկսվելուն պես հենց ինքն իրեն կներարկեր ցավազրկող դեղը: 

   Գլխում տարբեր մտքեր էին պտտվում: Ինչպե՞ս ասել ծնողներին, ինչպե՞ս ասել այն մարդկանց ու ընկերներին, ովքեր թանկ էին իր համար: 

   «Ավելի լավ է լռել. ես ի վիճակի չեմ նրանց ասել, հետո էլ այսպես ավելի հանգիստ կլինեմ,- մտածում էր Վահրամը,- կյանքը պայքար է, պետք պայքարել ամեն մի վայրկյանի համար, բայց ոչ նման կերպ: Հույսի եթե մեկ նշույլ անգամ լիներ ապաքինվելու, կարելի էր փորձել բուժում սկսել: Բայց այս դեպքում ամեն ինչ ավելի հեշտ կլինի, եթե արագ լինի»:

  Վահրամը սովորել էր բժշկական համալսարանում, գիտեր, որ նման դեպքերում հրաշքներ ակնկալել պետք չէ, այլ պետք է վայլել կյանքի վերջին վայրկյանները:
   Աչքերի առջև մայրն էր` դեռ երիիտասարդ:

   «Մա՛մ, ուզում եմ միշտ ժպտաս, մա՜մ, մա՜մ, ես քեզ ամպի չափ սիրում եմ, մա՜մ»: 

  Հիշում էր՝ ինչպես է տարածում  փոքրիկ ափերն ու ուզում էր ցույց տալ ամպի մեծությունը, բայց ամեն անգամ մայը գիրկն էր առնում և ամպի մեծությունը ցույց տալու փոխարեն գրկում էր մորը:

   Արցունքներն ակամա հոսեցին նրա աչքերից ու մտքում արտասանեց՝ ներիր… Քիչ հետո աչքերը փակվեցին:

   Նրա առջև հիմա էլ կանգնած էր նա՝ Արփին` հայացքում թախիծ: Նա բռնեց Արփիի ձեռքն ու համբուրեց՝ ասես ներողություն խնդրելով: «Կարոտել էի քեզ, զանգում էի բայց անհասանելի էր: Ի՞նչ էր պատահել»: Նա նկատեց իրենց նշանադրության մատանին, որ Արփիի մատին ոսկեգույնից դարձել էր մոխրագույն: Հանկարծ մատանին սահեց ու ընկավ հատակին: Նա կռացավ վերցնելու համար, բայց Արփին կանգեցրեց նրան: 

   -Ես էլ եմ ուզում գալ քեզ հետ:

   -Ու՞ր,- զարմացավ նա,- ես չեմ պատրաստվում ոչ մի տեղ գնալ` առանց քեզ:

 -Իսկ տոմսերն արդեն գնե՞լ ես, - նրա  ձեռքում Վահրամը  տեսավ իր բժշկական հետազոտության արդյունքները:

   Վահրամը բացեց աչքերը: Ամեն ինչ երազ էր. միայն երազ, բայց իրեն թվում էր` հիմա կհայտնվի Արփին, բայց Արփին չկար: Ձեռքը տարավ ճակատին: Սառը քրտինքը պատել էր երեսը: Լսեց հեռախոսի ձայնը: Առանց վեր կենալու և չնայելով հեռախոսահամարին՝ սեղմեց միացման կոճակը:

   -Լսում եմ...

   -Բարև, Վահրամ ջան:

   Վահրամը վեր կացավ տեղից:

   - Նատալի՞, լսում եմ քեզ:

  -Վահրամ ջան, ես զանգահարել եմ Արփիի համար, - շարունակեց Նատալին,- նա չէր ուզում քեզ ասել, բայց կարծում եմ ճիշտ կլինի, որ դու իմանաս:

   Նատալիի ձայնը շատ տխուր էր: Վահրամին թվաց անգամ լալիս է:

   -Ես անըդնմեջ զանգահարում էի, բայց Արփիի հեռախոսն անջատված է:

   - Արփին…

 Վահրամը լսեց Նատալիի հեկեկոցը: Նատալիի կցկտուր ու հուզված խոսքից հասկացավ, որ Արփիի մոտ հանկարծակի սրտային անբավարարության նոպա է սկսվել, ու հիմա գտնվում է վերակենդանացման բաժնում: Մինչ այդ նա որևէ բողոք չի ունեցել, ինքնազգացողությունը երկու օր առաջ կտրուկ վատացել է, տեղափոխել են հիվանդանոց: 

  Րոպեներ անց Վահրամը Նատալիի նշած հիվանդանոցում էր: Դեռ հիվանդանոց չհասած գլուխը սկսեց այնպես ցավել, ասես մուրճով հարվածներ էին տեղում գլխին, ու զրնգոցն արձագանքում էր շուրջը:

   Մի պահ թվաց` գլուխը կպայթի հիմա: Բայց շարունակեց առաջ գնալ: Միջանցքում նկատեց Արփիի ծնողներին: Արմինեն ու Սամվելը կանգնած էին, իսկ Նատալին մի փոքր հեռու նստած էր: 

   -Ինչո՞ւ եմ ես հիմա իմանում, կարող ե՞ք ասել:

   Սամվելը մի կողմ քաշեց Վահրամին:

   - Մենք էլ ենք այսօր իմացել ու անմիջապես եկել ենք Երևան:

   Վահրամի գունատ տեսքն ու արյունով լցված աչքերը չվրիպեցին Սամվելի աչքից:

   -Ի՞նչ է պատահել, ի՞նչ է կատարվում քեզ հետ:

   -Հիմա չէ, հետո կխոսենք: Որտե՞ղ է նա, նրան տեսնել եմ ուզում:

   -Սպասի՛ր, հիմա բժիշկը դուրս գա, կասի: 

   Սամվելը զգաց` ինչպես Վահրամը հազիվ մնաց ոտքի վրա` հենվելով իր ուսին:

   -Վահրամ, դու հարբա՞ծ ես,- զարմացած հարցրեց Սամվելը:

   -Ո՛չ, հարբած չեմ:

  Վահրամը չէր էլ ավարտել խոսքը, բժիշկը երևաց դռան մոտ: Տեսնելով Սամվելին՝ քայլերն ուղղեց իրենց կողմ: Երբ մոտեցավ, հարցական նայեց Վահրամին:

  -Հիվանդի վիճակը ծանր է, բայց կայուն ու վերահսկելի, - բժիշկը նորից նայեց Վահրամին,- անհրաժեշտ է շտապ փոխպատվաստում կատարել: Մենք արդեն դիմել ենք մեր գործընկերներին: Փոխպատվաստում մեզ մոտ արվում է բացառիկ դեպքերում և համապատասխան…

   Վահրամը չլսեց շարունակությունն. առաջ քայլեց դեպի հիվանդասենյակ: Արմինեն ևս փորձեց Վահրամի հետևից մտնել, բայց Նատալին կանգնացրեց ասելով՝ թող:

   Արփիի աչքերը փակ էին: Վահրամը մոտեցավ ու ձեռքը դրեց Արփիի ձեռքին: Հիշեց արտասովոր երազը: Ոչ, նշանադրության մատանին Արփիի մատին էր:

   -Ես այստեղ եմ, քո կողքին, - շշնջաց նա:

   Վահրամն զգաց, որ այլևս ի վիճակի չէ կանգնել ոտքի վրա, բայց հենց այդ պահին նրա մտքում միայն փոխպատվաստում բառն էր հնչում: Նա ետ գնաց, ոտքերն այլևս չէին ենթարկվում իրեն, թվում էր` նորից երազ է տեսնում: Մի կերպ բացեց դուռն ու փորձեց գոռալ՝ վերցրեք իմը, ես պատրաստ եմ, բայց գլխում հնչող զրնգոցը խլացրեց իր իսկ ձայնը: Նա անգամ բերանն էլ չէր բացել: Մեկ վայրկյան հետո ամեն ինչ կորավ տեսադաշտից, բայց զրնգոցը դեռ հնչում էր ականջներում: Մեկ անգամ ևս փորձեց բոլոր ուժերը լարելով գոռալ, բայց ապարդյուն: Վահրամն ամբողջ մարմնով տապալվեց հատակին:

*** 

   -Ի՞նչ է նշանակում` անկարելի է… 

   -Մենք դեռ ստույգ չենք կարող ասել անգամ թե ինչ տիպի գոյացություն է: 

   -Ու հիմա ասում եք, որ բժշկությունը կարող է հրաշքնե՞ր գործել, սա՞ է ձեր առաջարկը ամեն ինչ թողնել ինքնահոսի՞: 

   -Ես  նորից  եմ կրկնում, գոյացությունը բավականին բարդ է  հեռացնել, այս  պահին շատ ուշ է արդեն… 

   Վահրամին թվում էր այս ամենը երազ է նորից: Նա ոչինչ չէր տեսնում, բայց ձայներից մեկը ճանաչեց: Խոսողներից մեկը Գոռն էր, հարազատ եղբայրը: 

  Ականջին հասավ դռան բացվելու ձայնն ու նրանք սենյակից դուրս եկան: Բացեց աչքերը: 

  Պատուհանից ներս էր թափանցում արևի շողը: Ինքը պառկած էր հիվանդասենյակում: Փորձեց վեր կենալ, բայց նկատեց, որ ներարկիչը երակի մեջ է:
   Նայեց արևի շողին: Այն ունի սկիզբ և ավարտվում է, երբ դեմ է առնում ինչ-որ բանի: Ու այդ ժամանակ ծնվում է ստվերը: Այն լույսից է ծնվում, բայց լույս չէ: Լույս և ստվեր՝ հավերժ մրցակիցներ: Ստվերը լույսից է ծնվում, բայց այն լույս չի ծնում, այլ միայն խավար: Ո՞րն է լույսի ու ստվերի սահմանը, իսկ կյանքի՞ սահմանը: Կյանքում ամեն ինչ բարդ է հասկանալ: 

   Դուռը բացվեց ու ներս մտավ Գոռը: 

   -Վահրա՞մ, արդեն արթանացե՞լ ես: 

   -Դու ինչպե՞ս հայտնվեցիր այստեղ: 

   -Ես դեռ գիշերից այստեղ եմ: Ուզում էի խոսել, բայց չգիտեմ ինչպես ասել...

   -Ի՞մ մասին, թե՞ Արփիի: 

   Մի փոքր լռությունից հետո Գոռը շարունակեց. 

  -Քո վիճակը ներկա պահին ավելի լուրջ է,- Գոռը նկատեց, թե ինչ հայացք գցեց Վահրամը իր վրա, բայց չտեսնելու տվեց ու շարունակեց,- ամենացավալին այն է, որ իմանում եմ այսքան ուշ, հարազատ եղբայրդ եմ, չէ՞:
    -Կլինի՞ սուս մնաս: 

  Գոռը ոչինչ չշարունակեց: Ամեն դեպքում մեծ եղբորը հակառակվելը մի ողջ պատերազմի կհանգեցներ: 

   -Կներես, - կամաց ասաց Վահրամը, - բայց ինչպես իմացա՞ր: Պետք է խնդրեմ, որ դեռ չասես ոչ մեկին: 

  -Դե՞ռ... Գոնե գիտե՞ս` ինչ է եղել քեզ հետ երեկ: Ոչ մեկը ոչինչ չգիտեր, ամբողջ հիվանդանոցը չէր հասկանում` ինչ է կատարվում քեզ հետ: Երբ մեքենայումդ տեսա թղթերը ու ցույց տվեցի բժշկին, նոր ամեն ինչ պարզ դարձավ: Հասկանո՞ւմ ես, նման մեկ նոպա, ու կարող ես էլ չարթնանալ... 

   Գոռի ձայնը դողաց: 

  -Գոռ, խնդրում եմ, փոխանակ ես լացեմ, դո՞ւ ես լացում, հանգստացիր: Հասկացիր, անհնար է վիրահատությունը, եթե մեկ հույսի նշույլ լիներ կարելի էր մտածել վիրահատության մասին, բայց չկա: Դրա համար գոնե ես կփրկեմ մեկ ուրիշի կյանքը, ով հավատում է հրաշքներին:

   Գոռը զարմացած նայեց Վահրամին: Նրան թվաց, որ Վահրամը զառանցում է, բայց երկու վայրկյան հետո գլխի ընկավ, թե ինչ նկատի ունի եղբայրը:

   Ներս մտավ նույն բժիշկը, ում տեսել էր երեկ Վահրամը:

   -Արդեն արթնացել ե՞ք: Երեկ մեզ լավ վախեցրիք: Ինչպե՞ս եք զգում ձեզ:

   -Երեկվանից ավելի լավ:

 -Մենք ձեր եղբոր հետ խոսում էինք ձեր առողջական վիճակի մասին, կարծում եմ, անհրաժեշտություն կա մնալ այստեղ` կրկնակի հետազոտվելու համար:

  -Այն թղթերը կրկնակի հետազոտության արդյունքն են: Ինչպես  տեսնում  եք, ու որքանով որ ես եմ հասկանում իմ բժշկական կրթությամբ, վիրահատությունը գրեթե անհնարին է:

   -Թողեք այդ ամենը մենք որոշենք…

   -Ոչ, ոչ, ես ուրիշ առաջարկ ունեմ:

   Բժիշկը հանեց ակնոցն ու կկոցեց աչքերը:

   -Խոսքս Արփիի մասին է, այն աղջկա...

  -Այո՛, ծանր դեպք է, ցավալի է, հավատացեք, անում ենք հնարավորը: Մեզ անմիջապես տեղյակ կպահեն, և երբ համապատասխան դոնոր հայտնվի, կտեղափոխենք Ֆրանսիայի լավագույն կլինիկաներից մեկը` վիրահատությունն այնտեղ կատարելու համար: 

   -Դոնորը ես եմ լինելու, - մի փոքր լռությունից հետո շարունակեց Վահրամը,- այնպես որ կարող եք հրավիրել լավագույն վիրաբույժին այստեղ:

   Գոռը, որ մինչ այս պահը լուռ էր, խորը հոգոց հանեց ու դուրս եկավ:

   -Հաջորդ նոպան չի ուշանա, ես ուզում եմ նախապես այդ մասին ձեզ ասել:

   -Հարգելիս, մենք չենք կարող դոնոր դարձնել ամեն մեկին, նախ օրինական…

   -Ավելի լավ դոնոր չեք գտնի: Մեր արյան խմբերը նույնն են ու հազվադեպ հանդիպող: Ամեն ինչ կլինի այնպես, ինչպես պետք է,-ընդհատեց Վահրամը,- իսկ հիմա ազատեք ինձ այս լարերից ու ներարկիչներից: 

   - Այդ մասին դեռ կխոսենք, իսկ հիմա պառկեք, բուժքրոջը կկանչեմ:

   Բժիշկը ու դուրս եկավ:

   Դռան մոտ կանգնած էր Գոռը:

  -Ցավում եմ, - տեսնելով Գոռին` ասաց բժիշկը, - իսկապես նման վիրահատությունը մահվան ելքով կավարտվի, բավական ուշ է վիրահատման համար, ու նա լավ գիտակցում է այդ ամենը: Ցավում եմ,- նորից կրկնեց բժիշկն ու հեռացավ:

   Երկար ժամանակ Գոռը չէր կարողանում հավատալ այն ամենին, ինչ կատարվում էր շուրջը: Մի կերպ կարողացավ հավաքել հոր բջջայինի համարը, և երբ լսեց հոր ձայնը, լացն արդեն անկարող էր զսպել:

***

   Երեք օր անց Արփիի ինքնազգացողությունը բավակնին լավ էր, իսկ Վահրամինը կտրուկ վատացել էր: Հատկապես երբ ծնողներն իմացան, պահանջեցին, որ մշտապես բժիշկների հսկողություն լինի: Վահրամը այցելուից դարձավ ամենածանր հիվանդը: Այժմ անգամ տեղաշարժվելն էր իր համար բավականին բարդ: Ասես զգում էր, որ ամենն ավարտվում է, պետք է հասցներ անել, այն ինչ ճիշտ էր համարում: Մայրը, որ դեռ չէր հավատում որդու հիվանդությանը, փորձում էր ամեն գնով հույս տալ ու հավատալ հրաշքի, բայց Վահրամի վիճակը ժամ առ ժամ ավելի էր վատանում: Գիշերը, Վահրամը կամաց վեր կացավ, վերցրեց թուղթ ու գրիչը: Առաջինը որ գրեց, վերջին ցանկությունն էր: Իր կազմակերպությունն ամբողջությամբ վստահում էր Գոռին, բնակարանը՝ ընտանիքին, իսկ սիրտը` Արփիին: Վահրամը միայն Գոռին էր ասել ու կարծես համոզել էր, որ այս կտակի միջոցով հնարավոր կլինի իր իսկ սիրտը փոխպատվաստել Արփիին: Այլ տարբերակ չէր կարող լինել: Իր սիրտը կատարելապես առողջ է, իսկ անմիջապես փոխպատվաստումը մեծացնում է հավանականությունը սրտի` նոր մարմնում արագ հարմարվելուն: Թեպետ հավանականություն կա նաև մահանալ հետվիրահատական բարդացումներից, բայց իր սիրտը կանի ամեն հնարավորը, որ Արփին ապրի, ապրի նաև ինքը. իր սրտով նրա մարմնում: 

   Երկրորդ նամակը Արփիի համար էր գրված.

 Վահրամը նամակներրը խնամքով տեղավորեց առանձին ծրարների մեջ: Հիմա հանգիստ կարող է քնել: Ամեն ինչ ավարտեց: Մնում է սպասել միայն:

***

   Առավոտյան իրեն ավելի վատ էր զգում, քան երբևէ, բայց փոխեց հագուստն ու գնաց Արփիի մոտ: Արփին արթուն էր, ու տեսնելով իրեն` ժպտաց: «Ինչպե՞ս կարող եմ չփորձել փրկել նրա կյանքը, - մտածեց Վահրամը, - միայն մեկ ժպիտի համար արժե կյանքը զոհել»:

   -Վահրա՞մ: Ի՞նչ է քեզ հետ կատարվում, այսօր դու ավելի վատ տեսք ունես, - հարցրեց Արփիին՝ տեսնելով Վահրամի է՛լ ավելի գունատ դեմքը:

   -Գիշերները չեմ կարողանում քնել, դրանից է հավանաբար, ամեն ինչ լավ կլինի, մի մտածի... Իսկ ինչպե՞ս է իմ հրաշքն այսօր զգում իրեն:

   -Շատ լավ: Մեկ-մեկ մտածում եմ` հնարավո՞ր է բժիշկները սխալ են ախտորոշել, ես ինձ շատ լավ եմ զգում, - կատակեց Արփին:

   Վահրամը պատասխանի փոխարեն համբուրեց ճակատը:

   Ինչպե՞ս ասել նրան, որ այս հանդիպումը վերջինն է, որ երբեք չի տեսնի էլ իրեն, որ երբեք իր աչքերը չեն հիանա իր գեղեցկությամբ: Ավելի լավ է լռել: Լռությունն նման դեպքերում լավագույն ընկերն է դառնում:

   Վահրամը նայում էր Արփիին, բայց չէր լսում նրան: Միայն փորձում էր ժպտալ: Մի պահ թվաց խլացավ ամենն ու աշխարհը, քար լռություն: Բայց Արփիի շուրթերը շարժվում էին: Նկատեց ինչպես ներս մտան, բժիշկը, մայրն ու Արփիի մայրը: Լսողությունը վերականգնվեց ու լսեց Արփիի ձայնը:

  Որքա՜ն կյանք կա այս գեղեցիկ մարմնում, որքա՜ն ջերմություն, բայց ինչպե՞ս հավատալ, որ հաշված օրեր հետո նա նույնպես կարող էր մահանալ: Ոչ, այդ մեկն ինքը թույլ տալ չէր կարող: Նա հավատում է հրաշքներին, իսկ հրաշքներ լինում են:

   -Ամեն ինչ լավ կլինի, ես քեզ հետ եմ լինելու միշտ:

  Արփին չհասկացավ Վահրամի խոսքերի իսկական նշանակությունը, բայց ներկաները հասկացան, թե ինչ նկատի ունի Վահրամը: Արփիի դեմքին նորից խաղաց ժպիտը: Վահրամը գրկեց Արփիին:

   -Իսկ հիմա թողեք մի փոքր շունչ քաշի հիվանդը: Ես վստահ եմ, որ սերը կյանք է տալիս, բայց հիմա դուք նրան շնչահեղձ կանեք, - ծիծաղով ասաց բժիշկը:
   Վահրամը կրկին համբուրեց Արփիին ու վեր կացավ՝ փորձելով ցույց չտալ հուզմունքն ու տկարությունը: Բժիշկը մոտեցավ Վահրամին ու նրանք միասին դուրս եկան սենյակից:

   Միջանցքում Վահրամը բժշկին մեկնեց ծրարները:

   -Սա ձեզ կօգնի խնդիրներից խուսափել:

   Բժիշկը հասկացավ Վահրամի միտքը:

   Երբ նրանց միացավ Վահրամի մայրը, բժիշկը ներողություն խնդրեց ու հեռու գնաց:

   Մոր աչքերում արցունքի կաթիլներ կային:

   -Ներիր, մայրի՜կ, - ասաց Վահրամն ու գրկելով մորը` շշնջաց. - Սիրի՛ր նրան այնպես, ինչպես ինձ, որովհետև ես ապրելու եմ նրա սրտի փոխարեն: Սրտի բաբախյունն իմն է լինելու...

***

   Վահրամն այդ օրն այլևս ոչ մեկի հետ չէր ցանկանում խոսել: Արփիին տեսակցության գնալուց հետո մի տեսակ խոսելն էլ չէր գալիս: Նա չի իմանա մինչև վիրահատությունը, իսկ հետո՞, երբ իմանա, որքա՜ն ծանր կլինի նրա համար: Բայց կհասկանա: Եթե կա հույս, եթե կա հնարավորություն, ուրեմն պետք է փորձել:

   Այս կյանքը մեզ համար գոյություն ունի քանի դեռ մենք կանք այստեղ, իսկ առանց մեզ` այն կմնա միայն ուրիշների համար: Իսկ մահից հետո՞: Հավատա՞լ, որ ամեն մի վերջ ինչ-որ մի նորի սկիզբն է: Վահրամը քմծիծաղ տվեց: Գուցե ճշմարտության կաթիլ կա այստեղ, քանի որ դժվար է հավատալ, որ մահով ավարտվում է ամենը: Աչքերի առաջ նորից մանկությունն էր: Երբ փոքր էր, հաճախ էր դիտում` ինչպես է Արևը մայր մտնում: Երկնակամարը գունավորվում էր վառ կարմիր գույնով, իսկ հորիզոնում արևի սկավառակը հետզհետե անհետանում էր՝ իր հետ տանելով օրը: Օրը մահանում էր, Արևը գնում, բայց միայն նրա համար, որ նորից վերադառնա առավոտյան, ժպտա ու լուսավորի: Ոչինչ չի ավարտվում հենց այնպես ու հենց այնպես չի սկսվում: 

   Ինչո՞ւ պետք է այսպես լիներ: Կյանքը մի ուղի է, որ բաղկացած է ակնթարթներից ու վայրկյաններից: Նրանք անվերջ շտապում են, գալիս են ու գնում, բայց երբեք կանգ չեն առնում:

   Վահրամը վեր կացավ:

   Գոռը մոտեցավ, որ օգնի եղբորը:

   -Ուզում եմ վայելել մայրամուտի վերջին շողերը, դրանք այնքան գունեղ են հիմա:

   -Կուզե՞ս աթոռին նստել

   -Ոչ, ես ուզում եմ դուրս գալ: Օգնիր ինձ մի քիչ զբոսնել դրսում:

 Գոռն օգնեց Վահրամին դուրս գալ հիվանդանոցից բժշկին հարցնելուց հետո: Վահրամը դանդաղ էր քայլում, բայց նրա դեմքին տարօրինակ մի ժպիտ էր հայտնվել, որ փոքր-ինչ վախեցնում էր Գոռին: Վահրամը հիացած շուրջն էր նայում. ասես առաջին անգամ էր տեսնում շրջակայքն ու այն ամենն, ինչ շրջապատում էր իրեն:

   -Մայրամուտի գույներն ասես ներկում են իրենց գույնով ամենը, տեսնո՞ւմ ես` որքան գունեղ է ամենը, թե՞ միայն ես եմ տեսնում այս գեղեցկությունը:

  -Տեսնում եմ մայրամուտի նույն գեղեցկությունը: Ամեն օր էլ նույնն է - վրա բերեց Գոռը:

   -Ո՜չ, ամեն մայրամուտ ու ամեն արևածագ յուրովի է, ոչինչ չի կրկնվում ու ամենը, ինչ կա այս աշխարհում կարողանում է գոյատևել միայն այն պատճառով, որ յուրահատուկ է:

   -Արի նստենք, առանց այդ էլ թույլ ես, պետք է խնայես ուժերդ:

   -Ինձ թվում է, այսօր մայրամուտն այնքան վառ գունավորում ունի, - խոսեց Վահրամը նստելուն պես, - որ երբեք չի ունեցել: Գիտե՞ս` ի՛նչ հասկացա:

  -Ի՞նչ, - հարցրեց Գոռը:

 -Կյանքիդ ամեն վայրկյանը պետք է ապրես այնպես, որ վերջին պահին սրտումդ զղջում չլինի: Որ չզղջաս այն ամենի համար, ինչ կարող էիր անել, բայց չարեցիր:

  Վահրամը հենվեց նստարանի թիկնակին: Մայրամուտի գույներն սկսեցին կուրացնել աչքերը: Ինչ-որ տարօրինակ խշշյուն լսվեց գլխում, ու ամեն ինչ լռեց: Մի քանի վայրկյան հետո լսում էր իր իսկ անունը, որ կանչում էր եղբայրը, բայց ինքն արձագանքել չէր կարող: Կանչերը գնալով ավելի հեռվից էին լսվում, մինչև լրիվ անլսելի դարձան: Հիմա միայն սրտի բաբախյունն էր զգում: Անդավաճան ընկերը շարունակում էր դեռ բաբախել, բայց այդ ընկերոջը հենց ինքը պետք է դավաճաներ: Կուրացուցիչ լույսը տեղին տվեց: Հիմա նա քայլում էր անամպ երկնքի տակ փռված ծաղկած մարգագետնով: Նրան թվաց` գարուն է, բայց մեկ ակնթարթ հետո ծաղիկները չորացան ու կանաչը դեղինի փոխվեց: Հանկարծ աստղալից գիշերն իջավ, ու հիմա նա միայնակ կանգնած է բարձունքին: Շուրջը միայն աստղեր են ու լուսնի ամբողջական սկավառակը, բայց հորիզոնը սկսվում է լուսավորվել, լուսինն ու աստղերը խամրում են: 

   Արևն սկսում է շողալ: Գարուն և աշուն, լույս և խավար, սկիզբ և ավարտ: Հիմա նա կանգնած է եզրագծին ու հետ գնալ չի կարող, քանի որ ճանապարհ չկա, բայց առաջ գնալ կարող է, անգամ եթե այն կլինի սկիզբը ու հետո նորից կունենա ավարտ…

   Նորից մայրամուտ, թվում է` այս մեկը նման է այն մայրամուտին, որ հմայվում էր քիչ առաջ: Բայց այն մայրամուտ չէ, այլ մի լույսի աղբյուր հեռվից լուսավորում է խավարը, ու նա ասես սլանում է դեպի լույսը: Սրտի բաբախյունն իր հետ է: Ինչո՞ւ է այն այսքան ուժգին բաբախում: Ահա և լույսը: Լույսի աղբյուրն այնքան մոտ է թվում ու այնքան պարզ է, բայց չի կուրացնում: Թվում է` արտասովոր ջերմությունը լույսի հետ իր մարմինն է մտնում: Սրտի բաբախյունի ձայնը հասնում է ականջին: Բայց այն իր սրտի ձայնը չէ, այլ լույսից եկող ձայնը: Ձայնն անմիջապես կտրվում է: Է՛լ ավելի մեծ թեթևություն է զգում, ասես մարմնից ինչ-որ բան դուրս է գալիս ու փորձում միանալ լույսին: Նա ձեռքը մեկնում է ու փորձում դիպչել իր մարմնից պոկված լույսին: Վայրկենապես ամեն ինչ մթնում է, ու հիմա միակ լուսավորը իր մարմնից պոկված լույսն է, որ արագ հեռանում է միաձուլվելու հեռվում մեկ այլ լույսի աղբյուրի: Պետք է հասնել, ամեն գնով հասնել լույսի մյուս աղբյուրին: 

   Հեռավոր լույսի կետն արդեն հեռու չէ, հիմա նա կհասնի: Մութը նահանջում է, նոր լույսն ասես սկսում է կլանել իրեն: Նրանից նորից այն ջերմությունն է, որ ջերմացնում է ողջ մարմինն ու հոգին… Կրկին ականջին է հասնում բաբախյունի ձայնը, այս անգամ արդեն իր ձեռքում պահված լույսի աղբյուրն է բաբախում սրտի պես: Հիմա նա ամբողջությամբ կձուլվի լույսին, կկլանվի ու կանէանա այն լույսի մեջ, որ այդքան ջերմություն ունի: Ձեռքում պահված լույսը միանում է մեծ լույսին ու դառնում ամբողջության մեկ մասնիկը: Լսում է իր սրտի վերջին բաբախյունը, վերջինը, իսկ հետո արդեն այն կդառնա նրա՛ բաբախյունը: Նորից ձայներ: Այո՛, նա հասցրեց անել այն, ինչ պետք է աներ: Սա էր առաքելությունը, ու իրեն հաջողվեց իրագործել այն: 

   Այլևս ոչինչ չկար: Տարօրինակ զգացողություն տիրեց: Նա հիմա ամբողջության մի մասնիկն էր ասես, ժամանակի՝ անհաշվելի ու անծայրածիր, անեզր ու անսկիզբ, հավերժության մասնիկը:

***

   Բժշկին անմիջապես շրջապատացին, երբ դուրս եկավ վիրահատարանից:

  -Ամեն ինչ հաջող է, - փայլեց նրա դեմքին ժպիտը:
 Հերթական բարդ վիրահատությունը պսակվեց հաջողությամբ: Լսվեցին առաջին շնորհակալական խոսքերը:
  - Մի քանի օր կմնա խիստ հսկողության տակ: Տեսակցություններ չեն կարող լինել:

   Բժիշկը հայացքով փնտրեց աղջկա մորը:

   Աշխատասենյակում բժիշկը տիկին Արմինեին մեկնեց Վահրամի նամակը:

   -Կարծում եմ, այս նամակը կօգնի ձեզ: Կհանձնեք նրան, երբ ես ասեմ …

   

   «Ես պետք է ասեմ ու միշտ կրկնեմ՝ քեզ շատ եմ սիրում: Հիմա կողքիդ չեմ, բայց ոչ էլ քեզնից հեռու եմ: Միշտ քեզ հետ կլինեմ, ամենուր, ուր էլ գնաս, որտեղ էլ լինես: Հավատա՛, մենք անբաժան կլինենք: Իմ սերը քեզ նոր կյանք կտա, նորից կստիպի սիրես, ժպտաս: Կժպտաս իմ փոխարեն ևս: Կնայես արևին, աստղերին, երկնքին, մայրամուտին մի փոքր ավելի՝ իմ փոխարեն: 

   Հիմա, երբ գիտես ամենը, միակ խնդրանքս այն է, որ չտխրես: Ուզում եմ միշտ ժպտաս, ու ես էլ կժպտամ: Եթե արտասվես, ես նույնպես կարտասվեմ: Ահա և իրական հրաշք: Միշտ լինել նրա հետ, ում սիրում ես: Ամուր գրկում եմ: Չեմ ասում հաջողություն, այլ միայն բարև»:

***

Այս աշխարհը կա միայն այն պատճառով, որ մենք կանք այս աշխարհում, իսկ առանց մեզ այն կմնա միայն ուրիշների համար: